Πώς είναι να βρίσκεσαι ‘εγκλωβισμένος’ σε έναν γάμο; Ή σε μια ατέρμονη επιλογή συντρόφων, που στο τέλος της ημέρας δεν μοιάζει να σου ταιριάζουν; Ή μήπως σου ταιριάζουν;

Γιατί όλα μοιάζουν ανεξήγητα στον κόσμο των συντροφικών σχέσεων; Είναι όλοι οι άλλοι τοξικοί, ανεπαρκείς, λίγοι; Ή κάτι άλλο συμβαίνει με εμάς που δεν αφιερώνουμε χρόνο να κατανοήσουμε;

Ξεκινάμε με καλή πρόθεση να σχετιστούμε. Αλλά βάζουμε τους όρους να λειτουργήσει καλά; Πολλές φορές μπαίνουμε με μια παιδική αφέλεια «Θα δούμε πως θα πάει» αφήνοντας το πηδάλιο της ζωής μας. Όμως σε ποιον το αφήνουμε; Στον Άλλο;  Στη ζωή; Στις επιμέρους συνθήκες;

Οι άνθρωποι βιώνουν συχνά ματαίωση από τις συντροφικές σχέσεις, χωρίς να κατανοούν πάντοτε ξεκάθαρα τι είναι αυτό που τους ματαιώνει. Μοιάζει το πρόβλημα να είναι ο Άλλος. Είναι όμως πάντοτε έτσι; Έχουμε να αναρωτηθούμε: τι επιλογή συντρόφου κάνουμε;… Τι μας ελκύει;

Από την άλλη, τι σύντροφος είμαι; Ποιος –ποια θέλω να είμαι σε μία συντροφική σχέση; Έχω αναρωτηθεί για μένα ή με οδηγεί το ασυνείδητο σενάριο της ζωής μου; Συχνά, αν δεν έχουμε κατανοήσει τι είναι αυτά που κουβαλάμε, έρχεται ρήξη στο ζευγάρι. Όταν πια ζοριστούμε πολύ, καταλήγουμε σε συμβιβασμούς. Σχέσεις με παραίτηση και παράλληλες μοναξιές… Σχέσεις «ελευθεριακές», όπου παίρνω ένα κομμάτι από σένα, αφού δεν μπορώ να το παλέψω να σχετιστώ μαζί σου ολόκληρα…Δεν ελπίζω ότι μπορεί να πάει διαφορετικά…Απόγνωση και ασεξουαλικότητα…Κατακερματισμός.

Πότε προδώσαμε το παιδί που ήμασταν κάποτε που ζητούσε να κάνει μια ωραία σχέση στο μέλλον;

«Ο έρωτας δεν είναι συνένωση αλλά διακινδύνευση», λέει ο ψυχαναλυτής Recalcati. Δεν υπάρχει τέλεια ένωση, αλλά ο δρόμος του έρωτα, δηλαδή της επιθυμίας, της απώλειας, της προσπάθειας να σχετιστείς με κάποιον, που δεν θα κατανοήσεις ποτέ πλήρως.

Σήμερα, ενώ ευτυχώς υπάρχει ελευθερία σχέσεων και οι άνθρωποι δεν σχετίζονται απλώς μέσω ενός προξενιού ή επιβολής, αυτή η ελευθερία δεν συνεπάγεται απαραίτητα και ουσιαστικότερες σχέσεις. Η ελευθερία χωρίς επιθυμία δεν οδηγεί στον έρωτα, αλλά στην βαρεμάρα. Η αγάπη δεν είναι απλώς ένα ένστικτο (έρωτας με τη πρώτη ματιά). Δεν είναι κάτι που απλώς σου συμβαίνει. Είναι πράξη βούλησης: επιμένω να μείνω, να σχετιστώ, να εμπεριέξω τη δυσκολία του Αγαπημένου. Με ενδιαφέρει ο Άλλος σαν ύπαρξη και όχι τα επιμέρους κομμάτια του. Δέχομαι τη διαφορά του Άλλου & επιμένω στη σχέση, παρότι αυτή δεν είναι τέλεια. Όχι ως έκπτωση, όχι ως συμβιβασμός, αλλά ως απόφαση ζωής.

Πολλοί άνθρωποι θεωρούν έκπτωση το να μην φύγεις αμέσως από μια σχέση που σε δυσκολεύει. Άραγε είναι έκπτωση να επιμένω στη σχέση, όταν με ενδιαφέρει η ύπαρξη του Αγαπημένου, προσπαθώντας να κατανοήσω εμένα και τον Αγαπημένο;

‘Η τελικά, μήπως έκπτωση είναι να αλλάζω σχέσεις, μη κατανοώντας τι έχει συμβεί, και καταλήγοντας πάντοτε σε ανιαρά και τεμπέλικα συμπεράσματα –γενικεύσεις: «Οι άντρες αυτό θέλουν πάντοτε…», «οι γυναίκες σήμερα έχουν γίνει έτσι» και παρόμοια. Ενώ οι άνθρωποι θέλουμε να σχετιστούμε τόσο πολύ, συχνά το οδηγούμε, ώστε να νιώθουμε μόνοι.

Κάθε σχέση είναι μοναδική και τα πρόσωπα που εμπλέκονται σε αυτή τη σχέση είναι μοναδικά, για αυτό χρειάζεται πολλή επεξεργασία τι συμβαίνει μέσα στους συγκεκριμένους ανθρώπους, τι διαμείβεται στο μεταξύ τους συνειδητά και ασυνείδητα. Καθώς οι άνθρωποι διαρκώς επεξεργάζονται και θέτουν ερωτήματα, μπορούν να οδηγήσουν καλύτερα τα πράγματα, καθώς κάνουν το ασυνείδητο συνειδητό.

Ο καθένας μας κουβαλάει ασυνείδητες φαντασιώσεις για το πώς πρέπει να είναι μια σχέση, άλλοτε λειτουργικές και άλλοτε όχι. Εάν δεν έχουμε επίγνωση αυτών, δεν μπορούμε να οδηγήσουμε τα πράγματα. Καταλήγουμε να κλεινόμαστε συμπεραίνοντας: «Οι σχέσεις σήμερα έχουν χαλάσει». Αναρωτιόμαστε άραγε γιατί τα παιδιά μας δε θέλουν να δεσμευτούν σε σχέση; Αν τους έχουμε μεταφέρει πικρία και πλήγωμα από τον κόσμο των σχέσεων; Αν μια σχέση δεν έχει έμπνευση, δεν «συμφέρει», τότε γιατί να υπάρχει;

Πολλές φορές σαν να οδηγούμε τα πράγματα, ώστε να επαναφέρουμε και να επαναλάβουμε το σενάριο που είναι γραμμένο από την παιδική μας ηλικία για να το επιβεβαιώσουμε ή να το γράψουμε καλύτερα (πώς θα θέλαμε να ήταν). Όπως στις δεκαετίες των 80’s, 90’s γράφαμε στην κασέτα μια νέα ταινία πάνω σε ένα παλιό έργο. Τι γίνεται όμως, όταν το καινούριο έργο είναι ίδιο ή και χειρότερο από το προηγούμενο; Καταναγκασμό της επανάληψης (repetition compulsion) το ονόμαζε ο Freud… Ξεκινάμε με καλή πρόθεση, να φτιάξουμε μια καλή σχέση, όμως αν δεν επεξεργαζόμαστε συνεχώς που το πάμε και ποιοι είμαστε, καταλήγουμε να το οδηγούμε στο μοιραίο.

«Οι μακροχρόνιες σχέσεις δεν είναι για όλους» λέει ο κος Δ. Καραγιάννης, παιδοψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής. Σίγουρα οι μακροχρόνιες σχέσεις δεν είναι για αυτούς που περιμένουν ο Άλλος να τους ευτυχίσει, χωρίς να δαπανούν οι ίδιοι ενέργεια. Τον κήπο μας αν δεν τον ποτίζουμε δεν θα ανθίσει… γιατί στις σχέσεις αναμένουμε ότι όλα θα λειτουργούν καλά, χωρίς να προσπαθούμε, χωρίς να δεσμευόμαστε;

Όταν πια νιώσουμε τελείως ματαιωμένοι από τον Αγαπημένο, στρεφόμαστε, χωρίς να το θέλουμε, στα παιδιά. Να μας ευτυχίσουν έστω αυτά. Πόσοι ωραίοι γονείς λένε, με δάκρυα στα μάτια, «δεν είχα ιδέα πώς μπλέκω τα παιδιά μου», και είναι τότε που αποφασίζουν να το πάνε αλλιώς. Με πείσμα. Γιατί ο γονιός πάντα νοιάζεται. Μπλέκεται σε όλα αυτά που εκτυλίσσονται παρασκηνιακά και ασυνείδητα.

Στις «Σκηνές από έναν γάμο» του Μπέργκμαν, βλέπουμε την απόλυτη κυριαρχία της φθοράς σε έναν γάμο. Μια φαινομενικά «τέλεια» σχέση, όπου δύο σύντροφοι καθοδηγούμενοι από τα ένστικτα τους, δεσμεύονται «ανάλαφρα» σε έναν γάμο. Όμως, όλα αυτά που δεν επεξεργάστηκαν και δεν επεξεργάζονται, έρχονται ξανά και ξανά ζητώντας απαντήσεις, που οι δύο πρωταγωνιστές αρνούνται να δώσουν. Εναποθέτουν τις ελπίδες τους στον Αγαπημένο. Αυτός θα αλλάξει και όλα θα αλλάξουν. Στο τέλος, συμβιβάζονται στο λίγο. Αφού δεν μπορούμε να υπάρχουμε ολόκληροι μαζί, θα βρισκόμαστε λίγες στιγμές να «ξεδιψάμε» την μοναξιά μας. Μία λύση έκπτωσης για να μην επεξεργαστούν, που τους αφήνει όλο και πιο άδειους. Ο Μπέργκμαν φαίνεται με αυτό το έργο να αναζητά και αυτός απαντήσεις στη δική του ζωή… Μπορεί να υπάρχει έρωτας σε ένα γάμο; Δεν ελπίζει… Οι δικοί του γονείς τίμιοι άνθρωποι, που μεγάλωσαν σε συντηρητική κοινωνία, αποτελούσαν μια βαθιά θρησκευόμενη λουθηρανική οικογένεια, που έβαζε ως πρώτιστο το καθήκον έναντι της ζωής, της αγάπης, της συντροφικής σχέσης. Ο Μπέργκμαν μέσα από τα έργα του, σαν να προσπαθεί να απαντήσει στο πώς να είσαι ευτυχισμένος σε μια σχέση. Όμως, συχνά δίνει λύσεις μοναξιάς. Λύσεις δραπέτευσης.  Κομματιασμένες σχέσεις που απλώς επιβιώνουν. Το καθήκον, όπως το έζησε ήταν αντιέμπνευση, τη χαρά & τη ζωή όμως πώς πάει να τα προασπιστεί; Ενώ θέλει να δώσει απαντήσεις συντροφικότητας, ασύνειδα καθοδηγείται σε απαντήσεις αφόρητης μοναξιάς. Η φθορά κυριαρχεί, αν δεν είμαστε αποφασισμένοι να πάρουμε την ευθύνη της ζωής μας.

«Θα σε διάλεγες για σύντροφο;», μια αναστοχαστική ερώτηση όλο νόημα.

«Τι καλό έχεις πάρει από τους γονείς σου που έχεις να τα μεταφέρεις και στο δικό σου ζευγάρι;»

«Τι σε δυσκόλεψε στην συντροφική σχέση των γονιών σου και δεν θες να το επαναλάβεις;»

«Αν ήσουν γιος, τι θα έλεγες για τον πατέρα σου ως σύντροφο της μητέρας σου; Αν ήσουν κόρη, τι θα έλεγες για τη μητέρα σου ως σύντροφο του πατέρα σου;»

«Έχεις αναρωτηθεί για τα κριτήρια επιλογής σου; Τι σου είναι σημαντικό και τι όχι; Συμπίπτουν τα κριτήρια σου με τους ανθρώπους που επιλέγεις; Μήπως συμπίπτουν αλλά κάποιες φορές, οδηγείς τα πράγματα, ώστε να αποδειχθεί ότι δεν είναι καλή επιλογή;»

«Χαίρεσαι την ύπαρξή σου;»

Η διαρκής επεξεργασία και η ανάληψη προσωπικής ευθύνης οδηγεί στην συνένωση των επιμέρους κομματιών μας, στην απαρτίωση, στην δημουργία απαντήσεων-κριτηριών που απαντούν στις εσωτερικές μας συγκρούσεις.

Πόσο ελπιδοφόρο είναι ότι δεν είμαστε απλώς έρμαιο των καταστάσεων και του αυτόματου πιλότου μας;

Τα ερωτήματα και η επεξεργασία μας έχει να μην κλείνει ποτέ…Δεν είναι ποτέ τελειωμένη υπόθεση. Όπως έλεγε και ο Ρίλκε: «Να αγαπάτε τα ίδια σας τα ερωτήματα».

Βιβλιογραφία

Freud, S. ( 2001). «Πέρα από την αρχή της ηδονής». Αθήνα: Εκδόσεις Επίκουρος.

Καραγιάννης, Δ. (2014). «Έρωτας ή τίποτα». Αθήνα: Εκδόσεις Αρμός.

Recalcati, M. (2024). «Υπάρχει σεξουαλική σχέση;». Αθήνα: Εκδόσεις Κέλευθος.

Τομαράς, Β., Καραμανωλάκη, Χ., Ζέρβας, Ι. (2008). «Θεραπεία Ζεύγους: Ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις από την ψυχαναλυτική, τη συμπεριφορική και τη συστημική οπτική». Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.